Ποτίδαια

Αρχαία πόλη της Χαλκιδικής, αποικία των Κορινθίων. Χτίστηκε περίπου το 600 π.Χ., σχετίστηκε με τις αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου, την κατέστρεψε ο Φίλιππος το 356 π.Χ. και την ξανάχτισε ο Κάσσανδρος το 316 π.Χ. με την ονομασία Κασσάνδρεια. Η θέση της, στον ισθμό της χερσονήσου Παλλήνης, ήταν επιλεγμένη για εμπορικούς και στρατηγικούς λόγους· προσφερόταν για το εμπόριο με τα θρακικά φύλα, που κατοικούσαν στις βόρειες ακτές του Αιγαίου κατά τους αρχαϊκούς χρόνους, και με τη Μακεδονία αργότερα και προστατευόταν εύκολα από επιθέσεις δια ξηράς, γιατί απομονώθηκε από τον κορμό της Χαλκιδικής με τείχος από τον Θερμαϊκό μέχρι τον Τορωναίο κόλπο (της Κασσάνδρας). Έκοψε νομίσματα περίπου από το 550 π.Χ. Ο στόλος του Ξέρξη παραπλέοντας τη Χαλκιδική πήρε και από την Π. πλοία και άνδρες, αλλά, μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο στρατηγός του Μαρδόνιου Αρτάβαζος την πολιόρκησε χωρίς επιτυχία επί 3 ημέρες. Η Π. συμμετείχε στη συμμαχία της Δήλου, αλλά, ως αποικία των Κορινθίων, ήταν ύποπτη στους Αθηναίους, οι οποίοι ζήτησαν από τους Ποτιδεάτες να κατεδαφίσουν το νότιο, προς την Παλλήνη, σκέλος του τείχους, να δώσουν ομήρους και να διώξουν τους επιδημιουργούς, δηλαδή τους ανώτατους άρχοντες της πόλης, που έρχονταν κάθε χρόνο σταλμένοι από την Κόρινθο. Οι Αθηναίοι ανησυχούσαν μήπως οι Ποτιδεάτες, παρακινημένοι από τους Κορινθίους και τον Περδίκκα της Μακεδονίας, αποστατήσουν και παρασύρουν και τις άλλες πόλεις της Χαλκιδικής σε αποστασία από την Αθηναϊκή Συμμαχία της Δήλου. Οι Ποτιδεάτες δεν υπάκουσαν και όταν οι Αθηναίοι τους αύξησαν τον φόρο σε 15 τάλαντα (434 π.Χ.), αποστάτησαν παρασύροντας και τις άλλες πόλεις της Χαλκιδικής (432 π.Χ.). Τα Ποτιδεατικά (και τα Κερκυραϊκά) ήταν οι κύριες αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου. Δύο χρόνια άντεξαν οι Ποτιδεάτες την πολιορκία των Αθηναίων κατά ξηρά και κατά θάλασσα, με τη βοήθεια των Πελοποννησίων. Αλλά το 430 π.Χ. παραδόθηκαν από την πείνα. Οι όροι της συνθήκης ήταν: να εγκαταλείψουν οι κάτοικοι την πόλη, οι άνδρες να πάρουν ένα μονάχα ρούχο, οι γυναίκες δύο, και, με ορισμένο ποσό ως εφόδιο, να φύγουν, όπως και έφυγαν και σκόρπισαν, όπου μπόρεσε ο καθένας, στη Χαλκιδική. Αθηναίοι κληρούχοι κατέλαβαν την περιοχή έως το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.). Τότε η Π. περιήλθε στο Κοινόν των Χαλκιδέων, υπό την Όλυνθο. Το 394 π.Χ. την κατέλαβε ο Αθηναίος στρατηγός Κόνων, με την Ανταλκίδειο ειρήνη το 387 π.Χ. την έχασαν εκ νέου οι Αθηναίοι και την ανακατέλαβε ο Αθηναίος στρατηγός Τιμόθεος το 364 π.Χ., οπότε εγκαταστάθηκαν εκεί για δεύτερη φορά κληρούχοι Αθηναίοι το 361 π.Χ. Τελικά την κατέλαβε ο Φίλιππος (356 π.Χ.), για να την καταστρέψει, ίσως, μαζί με την ‘Oλυνθο το 348 π.Χ. Όταν ο Κάσσανδρος έχτιζε στη θέση της Θέρμης τον εμπορικό λιμένα του κράτους του και του έδινε το όνομα της γυναίκας του Θεσσαλονίκης, στη θέση της Π. έχτιζε τον πολεμικό λιμένα του, που πήρε το όνομά του: Κασσάνδρεια (316 π.Χ.). Στη νέα πόλη επέτρεψε να εγκατασταθούν και οι πρόσφυγες από τον καιρό της καταστροφής της Ολύνθου. Η νέα πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή. Ο Ρωμαίος ιστορικός Λίβιος μας πληροφορεί ότι στην Κασσάνδρεια ο Δημήτριος ο Πολιορκητής δημιούργησε μεγάλη αποθήκη ναυπηγήσιμης ξυλείας και κατασκεύασε εκεί 100 πλοία. Κατά τους χρόνους της βασιλείας του Αντίγονου Γονατά είχε διοικητή τον Απολλόδωρο, που ήταν τόσο τυραννικός, ώστε ο βασιλιάς τον σκότωσε. Μετά τη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.) και την υποταγή της Μακεδονίας στους Ρωμαίους, η Κασσάνδρεια έγινε (όπως η Πέλλα, το Δίον και οι Φίλιπποι) ρωμαϊκή αποικία. Τον τίτλο της διαβάζουμε στα νομίσματά της Col. Jul. Aug. Cassandrensis. Κατά τον 3o αι. μ.Χ. την πολιόρκησαν οι Γότθοι και τον 6o αι. μ.Χ. φαίνεται ότι τη λεηλάτησαν οι Ούννοι και την κατέστρεψαν. Στους βυζαντινούς χρόνους η Κασσάνδρεια αναφέρεται μόνο στον τίτλο των επισκόπων της περιοχής. Συστηματική αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή Ποτίδαιας - Κασσάνδρειας δεν έγινε. Τυχαία ευρήματα συγκεντρώθηκαν στο Μουσείο της Θεσσαλονίκης και από το 1971 στο νέο Μουσείο του Πολύγυρου. Ο ισθμός της Ποτίδαιας φωτογραφημένος από τη γέφυρα. Η περιοχή της αρχαίας πόλης παρουσιάζει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Λείψανα οχύρωσης του ισθμού της Ποτιδαίας νεωτέρων χρόνων. Ερείπια των κλασικών χρόνων στην Ποτίδαια, που ήρθαν τυχαία στο φως κατά τις εργασίες κατασκευής του δρόμου. Στο βάθος ο Τορωναίος κόλπος.